De Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) heeft de afgelopen jaren flink wat stof doen opwaaien in de bouwsector, met name voor freelance bouwkundig projectmanagers en hun opdrachtgevers. Deze wet, bedoeld om schijnzelfstandigheid aan te pakken, heeft voor onzekerheid en uitdagingen gezorgd binnen overheidsinstellingen, woningcorporaties, ziekenhuizen en andere opdrachtgevers. Laten we in dit artikel dieper ingaan op wat de Wet DBA inhoudt, hoe deze wordt gehandhaafd, en wat dit betekent voor zowel opdrachtgevers als freelancers. We bespreken ook gerechtelijke uitspraken, aandachtspunten en de kansen die er liggen.
Wat houdt de Wet DBA in?
De Wet DBA verving in 2016 de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR). Het doel van de nieuwe wet was helder: schijnzelfstandigheid tegengaan en voorkomen dat opdrachtgevers misbruik maken van freelancers die eigenlijk in loondienst zouden moeten zijn. Dankzij de Wet DBA kunnen opdrachtgevers en opdrachtnemers een modelovereenkomst afsluiten. Hiermee kunnen beide partijen aantonen dat er een zelfstandige arbeidsrelatie is en niet impliciet sprake is van een dienstbetrekking.
Op papier klinkt dit eenvoudig, maar in de praktijk bleek het lastig om deze afspraken helder en werkbaar te maken. Hierdoor kwam er veel onzekerheid bij zowel opdrachtgevers als zelfstandigen.
Gevolgen voor freelance bouwkundig projectmanagers
Freelance bouwkundig projectmanagers, vaak ingehuurd door publieke instellingen zoals gemeenten, ziekenhuizen en woningcorporaties, werden direct geraakt door de Wet DBA. Veel organisaties werden huiverig om zelfstandigen in te huren, uit angst voor naheffingen en boetes van de belastingdienst. Dit leidde tot een terughoudende houding ten opzichte van freelancers, wat een rem zette op hun inzetbaarheid.
Daarnaast kwamen sommige opdrachten onder de loep omdat ze te veel overeenkomsten vertoonden met reguliere dienstverbanden. Vooral in sectoren zoals de bouw, waar samenwerking en langdurige projecten inherent zijn, was het lastig om de grenzen tussen zelfstandigheid en dienstverband helder te trekken.
Specifieke impact op de bouwsector
- Projecten in de bouw zijn vaak langdurig en complex, wat leidt tot nauwe samenwerking tussen de freelancer en het team van de opdrachtgever. Dit kan leiden tot twijfel over de zelfstandigheid van de opdracht.
- Woningcorporaties en overheidsprojecten maken vaak gebruik van freelancers om tijdelijke capaciteitsproblemen op te lossen. De Wet DBA zorgde ervoor dat er kritisch werd gekeken naar hoelang en onder welke voorwaarden freelancers ingehuurd werden.
- Onzekerheid bij zowel freelancers als opdrachtgevers over wat wel en niet mocht, leidde soms tot stopgezette opdrachten of een voorkeur voor vaste contracten.
Handhaving door de Belastingdienst
Hoewel de Belastingdienst verantwoordelijk is voor de handhaving van de Wet DBA, is de uitvoering tot op heden beperkt. Door de controverse en onduidelijkheden rond de criteria voor schijnzelfstandigheid, kondigde het kabinet een handhavingsmoratorium aan. Dit betekent dat werkgevers en freelancers in principe niet direct aangesproken worden, tenzij er sprake is van ‘opzettelijke schijnzelfstandigheid’.
Toch zijn er in specifieke gevallen wel naheffingen en boetes uitgedeeld. Deze gingen vaak over situaties waarin het duidelijk was dat er sprake was van een dienstverband, bijvoorbeeld omdat opdrachten te lang duurden of omdat een freelancer vrijwel exclusief voor één onderneming werkte
Gerechtelijke uitspraken
De Wet DBA heeft ook geleid tot een aantal belangrijke rechtszaken. Enkele opvallende uitspraken:
- FNV/Deliveroo (HR 2020): De Hoge Raad oordeelde dat de inhoud en naleving van afspraken belangrijker zijn dan de manier waarop een overeenkomst genoemd wordt. Dit benadrukt hoe belangrijk praktijk boven theorie wordt beschouwd door rechters.
- ZZP’ers in de zorg (diverse zaken): Hier werd de afhankelijkheid van zelfstandigen bij één opdrachtgever en de mate van gezag vaak als cruciaal gezien bij de beoordeling van schijnzelfstandigheid.
Deze zaken hebben niet alleen richting gegeven aan de interpretatie van de wet, maar ook de discussie over de toekomst van het zelfstandige werkveld verder aangescherpt.
De huidige stand van zaken
Per oktober 2023 blijft handhaving van de Wet DBA beperkt. Plannen om de wet te vervangen door andere regels zoals een “opdrachtgeversverklaring” zijn diverse malen uitgesteld. Dit leidt tot een voortdurende situatie van onzekerheid in de markt.
Recente kabinetsbesluiten richten zich mogelijk op scherper toezicht en duidelijke richtlijnen voor opdrachtgevers om schijnzelfstandigheid te vermijden.
Voor freelance projectmanagers betekent dit dat langlopende opdrachten, een exclusieve samenwerking met één opdrachtgever of een zeer nauwe integratie in een team meer risico met zich meebrengt.
Mogelijke valkuilen en aandachtspunten
Voor zowel opdrachtgevers als freelancers zijn er enkele veelvoorkomende valkuilen:
- Geen duidelijke overeenkomsten – Als de afspraken niet goed zijn vastgelegd, ontstaat er vrijwel zeker risico op herkwalificatie als dienstverband.
- Geen onderscheid maken in gezagsverhouding – Als een freelancer wordt behandeld alsof hij of zij onderdeel is van de organisatie, kan dit een probleem opleveren.
- Te lange projecten – Langdurige samenwerkingen zonder onderbrekingen kunnen als bewijs worden gezien van een dienstverband.
Aandachtspunten:
- Gebruik modelovereenkomsten die zijn goedgekeurd door de Belastingdienst.
- Zorg voor meerdere opdrachtgevers als freelancer om zelfstandigheid aan te tonen.
- Houd bij hoe de werkrelatie in de praktijk wordt uitgevoerd en of deze overeenkomt met de afspraken in de overeenkomst.
Kansen en mogelijkheden
Ondanks de uitdagingen biedt de Wet DBA ook kansen. Het dwingt opdrachtgevers om transparant en doordacht te werk te gaan bij het inschakelen van zelfstandigen. Freelancers kunnen hierdoor:
- Werken voor meer diverse opdrachtgevers, waardoor ze hun marktwaarde verhogen.
- Meer duidelijkheid en professionele status behalen door heldere overeenkomsten.
- Bijdragen aan projecten als onafhankelijke expert, zonder vastgeroest te raken in een teamcultuur.
Voor organisaties biedt het een kans om duidelijker te investeren in flexibel, hoogwaardig talent. Door slimme samenwerking kunnen opdrachtgevers en freelancers nog steeds profiteren van elkaars meerwaarde.
Conclusie
De Wet DBA blijft een controversieel onderwerp in de zakelijke praktijk, zowel voor opdrachtgevers als freelance bouwkundig projectmanagers. Door goed doordachte keuzes te maken in overeenkomsten, werkwijzen en projectduur, kunnen veel risico’s effectief worden beperkt. Tegelijkertijd biedt de wet kansen om de sector te flexibiliseren en te professionaliseren.
Benieuwd hoe jouw bouwproject kan profiteren van de samenwerking met zelfstandige experts? Neem contact met mij op en ontdek hoe ik duidelijkheid en nieuwe mogelijkheden creëer, ongeacht de omvang van je project.